روز ۱۶ آذر در ایران به‌عنوان روز دانشجو نام‌گذاری شده است زیرا یادآور یک رویداد تاریخی در سال ۱۳۳۲ است که در آن سه دانشجوی دانشگاه تهران به نام‌های مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی، و آذر شریعت‌رضوی در جریان اعتراضات به دخالت‌های سیاسی خارجی و بازگشت روابط ایران و بریتانیا، به شهادت رسیدند. این رویداد در دانشکده فنی دانشگاه تهران و پس از کودتای ۲۸ مرداد رخ داد، زمانی که فضای سیاسی کشور سرشار از اعتراضات و مخالفت با سرکوب آزادی‌ها بود.
در آن دوران، دولت کودتا به رهبری محمدرضا شاه پهلوی و حمایت آمریکا و بریتانیا، اقدام به از سرگیری روابط دیپلماتیک با بریتانیا کرد. این اقدام مورد انتقاد گسترده دانشجویان قرار گرفت. در روز ۱۶ آذر، زمانی که ریچارد نیکسون، معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به ایران آمد، دانشجویان در اعتراض به سیاست‌های دولت و دخالت‌های خارجی، تجمع اعتراضی برگزار کردند. این اعتراضات با ورود نیروهای امنیتی به دانشگاه سرکوب شد و منجر به کشته شدن این سه دانشجو شد.
از آن زمان، ۱۶ آذر به نمادی از مقاومت دانشجویان در برابر استبداد و استعمار تبدیل شده و به‌عنوان روز دانشجو گرامی داشته می‌شود.
تاریخچه روز دانشجو
در تاریخ ۱۴ آذر ماه 1332 اعلام شد که روابط ایران و بریتانیا که در زمان نخست‌وزیری دکتر مصدق قطع شده بود، دوباره برقرار خواهد شد و قرار است چند روز پس از آن، کارار سفارت انگلستان «دنیس رایت» به ایران سفر کند. از همان روز کم کم اعتراضات مردمی به خصوص دانشجویان که قشر عظیم و فرهیخته‌ای از جامعه را تشکیل می‌دادند، شروع گردید.
از دست ندهید: برنامه آموزش زبان انگلیسی
در آن زمان دانشگاه تهران مرکز فعالیت‌های سیاسی و اعتراضی در بین سایر دانشگاه‌ها بود و در ابتدا نیز دانشجویان دانشکده‌های پزشکی، داروسازی، حقوق و علوم دست به اعتراض زدند. اما صبح روز ۱۶ آذر، دانشجویان هنگام ورود به دانشگاه، به وضعیت غیرعادی اطراف دانشگاه و حضور سربازان پی بردند که این امر وقوع حادثه‌ای را پیش‌بینی می‌کرد.
در همین حین، دانشجویان فعال سیاسی شروع به سخنرانی نموده و آشوب، فراگیر تمام فضای دانشگاه شد. رئیس دانشگاه با دیدن وضعیت موجود، تصمیم به اعلام تعطیلی دانشگاه در آن روز را گرفت اما ظاهرا دیگر کار از کار گذشته بود…
پس از گستردگی اعتراضات، نیروهای نظامی وارد دانشگاه شده و چندی از دانشجویان را دستگیر کردند. اما دانشجویان به جای آن که با دستگیری دوستان خود احساس وحشت و تردید کنند، اعتراضات خود را بیشتر و گسترده‌تر کردند. رفته رفته سربازان و نیروهای مسلحه دانشگاه را محاصره و صدها دانشجو را بازداشت و زخمی کردند تا اینکه فرمان آتش صادر شد…
در این بین سه دانشجو کشته و تعداد زیادی زخمی شدند. در نهایت ریچارد نیکسون در فردای آن روز خونین یعنی در آذرماه به ایران آمد و در رشته حقوق، موفق به کسب دکترای افتخاری شد. پس از این وقایع، یکی از مراکز اجتماع مخالفان حکومت پهلوی که در خارج از ایران واقع شده بود، ۱۶ آذر را به یاد ۳ عزیز از دست رفته و تمام دانشجویان معترض و دستگیر شده، به عنوان روز دانشجو نام‌گذاری کرد.
