روز دوازدهم ماه مبارك رمضان، يكي از روزهاي مبارك است كه در آن، افضليت و برتري اميرالمؤمنين علي (ع) بار ديگر بر همگان ثابت شد و بنا بر نقل شيخ مفيد در مسار الشيعة، پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله، در قالب عقد اخوت بين مؤمنين و بين خود و اميرالمؤمنين علي عليه السلام، به همگان فهماند كه جز علي عليه السلام كسي شايستگي پيشوايي بر مسلمين را ندارد.
شرح اين واقعه تاريخي را در نوشتار آيت الله صافي گلپایگانی مي‌خوانيم:
يكي از مسائلي كه پيامبر اكرم صلّي الله عليه وآله از آغاز دعوت به آن توجه و عنايت خاصي داشتند، مسأله اخوّت ديني بود تا جايي كه آن را از اركان مهم و پايه‌هاي استوار اجتماع زنده مسلمانان مي‌دانستند و به وسيله آن، كينه‌ها و دشمني‌هاي ديرينه را از بين بردند.
از جمله كارهايي كه به منظور جوشش و همبستگي كامل‌تر و بيدار شدن شعور اسلامي و حكمت‌هاي ديگر انجام دادند، اين بود كه بين هر دو نفر از مهاجرين، عقد اخوّت بستند؛ چنان‌كه بين هر دو نفر از مهاجرين و انصار نيز پيمان برادري برقرار كردند.
بنابر نقل شيخ مفيد در مسار الشيعة، در روز دوازدهم ماه مبارك رمضان، پيامبر اكرم صلّي الله عليه وآله بين اصحاب، عقد اخوّت قرار داد و بين خود و علي عليهما السّلام نيز پيوند برادري برقرار كرد.
بين هر دو نفر كه با هم تجانس داشتند و از لحاظ افكار و آرا به هم شبيه بودند، عقد اخوّت برقرار شد و با اين كار در حقيقت، خانواده‌ها و قبايل و عشاير، به هم مرتبط و متّصل شدند.
اين اقدام پيامبر صلّي الله عليه وآله هم از جنبه سياسي و اجتماعي هم از جهت به هم پيوستن جامعه نوزاد اسلامي، بسيار با ارزش و سودمند بود و زمينه‌اي براي اخوّت عامّ مسلمانان و برادري همگاني و جهاني جامعه بشريّت شد.
البته چنان كه از كتب تاريخ و حديث استفاده مي‌شود، عقد اخوّت چندين بار صورت گرفت: يك بار بين مهاجرين ، يك بار در ابتداي ورود به مدينه طيّبه بين مهاجر و انصار ، و بار ديگر هنگام نزول آيه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَة)، در «يَوْمُ الْمُباهَلَة».
و اما موضوعي كه در اين صحنه‌هاي مودّت‌ساز و محبّت‌آفرين، جالب و با اهمّيّت بود، انتخاب حضرت علي عليه السّلام توسّط پيامبر صلّي الله عليه وآله به برادري خود بود.
پيامبر صلّي الله عليه وآله همه را با هم برادر كرد و به گفته بسياري از مورّخان و محدّثان، افرادي را كه هم طراز و هم رتبه بودند، برادر قرار داد.
بر اين اساس، براي خود نيز بايد برادري انتخاب مي‌كرد. به راستي آن كس كه لايق و شايسته اين مكرمت باشد، كيست؟ و آن كس كه بتواند، قرين و هم طراز پيامبر صلّي الله عليه وآله باشد (جز در مقام نبوّت) چه شخصيّتي است؟
اين انتخاب، يك انتخاب ساده نبود. يقيناً پيامبر صلّي الله عليه وآله كسي را براي خود انتخاب مي‌كرد كه از هر جهت شايسته باشد؛ برادري كه همفكر و هماهنگ و هم زبان با او باشد و نسبت به جان و مال و هر چه دارد فداكار باشد و بتواند حقّ برادري رسول خدا را ادا كند.
آري، به غير از علي، كسي لايق چنين مقامي نبود كه پيامبر در حقّش فرمود: «اَنْتَ مِنّي بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسي اِلّا اَنَّهُ لا نَبِيّ بَعْدي»
علاوه بر علماي شيعه، محدّثان مشهور و مورّخان معروف و نويسندگان كتب سيره اهل سنّت، مانند «حلبي»، «زيني دحلان» و «ابن هشام»، حديث اخوّت را روايت كرده‌اند.
هر كس كه درباره اين موضوع، به كتب شيعه و سنّي رجوع كند، يقين حاصل مي‌كند كه پيامبر صلّي الله عليه وآله از بين همه اصحاب و خويشان، يگانه كسي را كه به اخوّت و برادري خود برگزيد، علي عليه السّلام بود و هر كس جز علي چنين ادّعايي كند، كذّاب و دروغگو است؛ چنان كه احدي نيز به جز علي عليه السّلام ادّعاي اين فضيلت را نكرد و اين امتياز كه متضمّن ساير فضايل است، مخصوص آن حضرت مي‌باشد. پيامبر صلّي الله عليه وآله انتخاب خود را در چندين مكان مختلف صريحاً اعلام فرمودند:
۱. هنگام عقد اخوّت بين مهاجرين؛
۲. هنگام عقد اخوّت بين مهاجرين و انصار؛
۳. هنگام نزول آيه (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةُ)؛
۴. روز مباهله.
اين انتخاب، بر اساس وحي و انتخاب خدا بود. خدا بين پيامبر صلّي الله عليه وآله و علي عليه السّلام برادري قرار داده بود؛ چنان كه در «ليلة المبيت»، شبي كه مشركان مي‌خواستند پيغمبر را بكشند و علي جان خود را فداي جان پيامبر كرد و در بستر آن حضرت خوابيد ـ به شرحي كه در كتب معتبر اهل سنّت است ـ خدا در ضمن وحي كه به جبرييل و ميكاييل كرد، فرمود:
«اَفَلا كُنْتُما مِثْلَ عَلي بْنِ اَبيطالِب اخَيْتُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مُحَمَّد»
در سيره «ابن هشام»، از «ابن اسحاق» روايت شده است كه پيامبر صلّي الله عليه وآله بين اصحابش از مهاجر و انصار، برادري برقرار كرد. سپس فرمود: پناه بر خدا كه از پيغمبر سخني كه نفرموده باشد، بگوييد.
«تَآخَواْ فِي اللهِ اَخَوَيْنَ اَخَويْنَ؛ در راه خدا، دو نفر دو نفر با يكديگر برادر شويد.» سپس دست علي بن ابيطالب را گرفت و فرمود: «هذا اَخي؛ اين برادر من است.»
پس رسول خدا صلّي الله عليه وآله سَيِّدُ الْمُرْسَلينَ وَاِمامُ المُتَّقينَ وَرَسُولُ رَبِّ الْعالَمينَ كه نظير و مانندي در بين بندگان خدا ندارد، با علي بن ابي طالب برادر هستند.
«ابن اثير» در «اُسْدُ الْغابَه» مي‌گويد: پيامبر صلّي الله عليه وآله دو مرتبه بين خود و علي عليه السّلام برادري قرار داد، زيرا بين مهاجرين برادري قرار داد و سپس بين مهاجر و انصار، و در هر بار به علي عليه السّلام فرمود: «اَنْتَ اَخي فِي الدُّنْيا وَالاخِرَة؛ تو در دنيا و آخرت برادر من هستي.»
متون و اسناد احاديث اخوّت در جوامع سنّي و شيعه بسيار است، به طوري كه در كتب «سنن ترمذي»، «ابن ماجه»، «مستدرك» و «تاريخ طبري»، «مسند احمد»، «مجمَعُ الزوايد»، «طبقات ابن سعد»، «الدر المَنْثُور»، «رياض النَّضرة» و «فضائل الخمسة» به طور مفصّل شرح داده شده است.
معروف ترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر (ص) بین مهاجرین و انصار بسته است. در خصوص تاریخ دقیق و نحوه اجرای این عقد اخوت توضیح بفرمایید؟
معروف ترین عقد اخوت مربوط به مهاجرین و انصار است که سال اول هجری با حرکت مسلمانان از مکه به مدینه در این شهر برپا شد. اهالی مدینه به عنوان انصار و افرادی که همراه پیامبر آمده بودند به عنوان مهاجر شناخته شدند. بر همین اساس ابتدا پیمان برادری میان همه افراد بسته شد و پیمان دیگری تحت عنوان عقد اخوت منعقد شد که هم در کتاب علامه امینی به آن اشاره شده بود و هم منابع اهل سنت آن را نقل کردند که در روز عید غدیر رخ داده است. در واقع عقد اخوت پیوندی است که میان دو مسلمان بسته می شود. در این پیوند آنها برادر یکدیگر محسوب شده و همدیگر را بر خود ترجیح می دهند. اگر نیاز و حاجتی داشته باشند، آن را برطرف کرده و همچنین در اعمال مستحبی خود هم یکدیگر را شریک می دارند. در این عقد افراد از یکدیگر ارث نمی برند و تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت، دعا و دید و بازدید را ساقط می کنند؛ ضمن اینکه این عقد بین زن و مرد بسته نمی شود بلکه میان دو برادر یا دو خواهر جاری می شود.
پیامبر در طول دوران حیات خود چند بار مومنان را دعوت به عقد اخوت کرد و چه زمان هایی؟
پیامبر اکرم (ص) قبل از هجرت مدینه به دلیل کاهش آزار و اذیت مشرکان و جلوگیری از هرگونه اختلاف و ناهماهنگی احتمالی میان انصار و مهاجرین و به تبع آن بین دو قبیله اوس و خزرج عقد اخوت را میان مسلمانان بسته بودند تا این کار علاوه بر تقویت وحدت سیاسی و معنوی مسلمانان خطر درگیری های داخلی را تا حد زیادی برطرف سازد و یکی از پایه های مهم انسجام جامعه اسلامی با همین طرح تحقق پیدا کند. در این میان می توان به عقد اخوت بین ابوبکر با عمر، عثمان با عبدالرحمن، طلحه با زبیر و ابو مسعود با ابوذر اشاره کرد لذا پیامبر بعد از ورود به مدینه تعدادی از انصار و مهاجرین (90 نفر) را جمع کردند و فرمودند من شما را با هم برادر کردم. بر همین اساس در سال نهم هجری هم با نازل شدن آیه 10 سوره حجرات که همه مومنان با هم برادر هستند، مسئله عقد اخوت استحکام بیشتری پیدا کرد، حتی مورد توجه بسیار اهل سنت را قرار گرفت.
دلایل پیامبر برای جاری کردن عقد اخوت میان مسلمانان چه بود؟
از دلایل مهم پیامبر اکرم (ص) برای جاری کردن عقد اخوت میان مسلمانان دشمنی مشترک و از بین بردن قبیله گرایی و قبیله بازی (قبیله خزرج، قریش و ...) بود که هر کدام به دنبال سهم خواهی بودند و سعی داشتند با عنوان کردن تعداد کشته ها و سایر مسایل اسلام را در میان خود مصادره کنند که پیامبر با خواندن عقد اخوت این مسایل را پایان دادند و روح برادری، پشتیبانی و مساوات را در میان آنها ترویج کردند؛ ضمن اینکه همدلی و همکاری ای که ما امروز با عنوان رزمایش همدلی و کمک مومنانه در بحران کرونا در جامعه خود شاهد آن هستیم از اهداف و برکات همین عقد اخوت رسول اکرم (ص) می باشد که اوج حقوق برادری را به نمایش گذاشته است.
داستان عقد اخوت میان پیامبر اسلام (ص) و امام علی (ع) چگونه بود و چه برکاتی با خود به همراه داشت؟
پیامبر اکرم (ص) فرمودند علی ابن ابیطالب برادر من است. مهاجرین و انصار دوست داشتند با علی (ع) اعلام برادری کنند ولی پیامبر اکرم (ص) برای اینکه بزرگی و عظمت ایشان را به مردم نشان دهند و آنها را متوجه این مسئله کنند که بعد از من علی ولی شماست، وی را در آغوش گرفتند و به عنوان برادر خود معرفی نمودند. در واقع امیر مومنان (ع) را با افراد دیگری برادر نکردند. اهل سنت نقل می کنند وقتی مهاجرین و انصار با یکدیگر اعلام برادری می کنند، حضرت علی (ع) با ناراحتی محل را ترک می کنند. سپس پیامبر به دنبال ایشان رفته و سوال می کنند آیا از اعلام برادری مهاجرین و انصار ناراحت شدی؟ آیا نمی خواهی مقام و منزلت شما نسبت به من مانند مقام و منزلت هارون نسبت به برادرش باشد؟ امیر مومنان فرمودند چرا، همان جا ایشان حضرت محمد (ص) را در آغوش گرفتند و اعلام برادری نمودند. در واقع این حرکت رسول اکرم نشان دهنده جایگاه و منزلت امیر مومنان (ع) بر همگان بود.
عقد اخوت چه تاثیری بر اسلام و اشاعه جهان از زمان پیامبر تا به امروز می گذارد؟
عقد اخوت پیامبر اکرم (ص) موجب وحدت، انسجام و همدلی مسلمانان و کم رنگ شدن اثرات اقدامات و توطئه بسیاری از فرقه هایی شده است که به دنبال ایجاد تفرقه و جداسازی میان مسلمانان هستند. در حال حاضر نیز دشمنان تا حدودی نفوذ کرده و به هر شکل ممکن سعی می کنند با ایجاد اختلاف بین مسلمانان و فرقه های مختلف اسلامی یکپارچگی و انسجام را در میان آنها از بین ببرند کما اینکه از طریق سوء استفاده از همین اختلافات نیز لطمات زیادی به جامعه اسلامی زدند.
منبع:خبرگزاری شبستان
